عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه وضعیت محوطه باستانی گنج دره را بحرانی توصیف کرد و گفت: تخریب های گسترده، محوطه ای که ۱۰ هزار سال دوام آورده را ظرف چندسال به نابودی می کشاند.

به گزارش پایگاه خبری بیستون نیوز، دکتر حجت دارابی در گفت و گو با ایسنا، با بیان اینکه محوطه باستانی گنج دره این روزها شرایط مناسبی ندارد، به تخریبات گسترده ای که طی سالهای اخیر در این محوطه باستانی رخ داده اشاره کرد و گفت: وقتی از میراث فرهنگی درخواست می کنیم که محافظت از این محوطه را تشدید کند، اعلام می کند که نیرو و امکانات نداریم، از طرفی تمام تابلوهای مسیر هم به سرقت رفته اند.

دارابی با بیان اینکه گنج دره در شرایط بحرانی قرار دارد، افزود: محوطه ای که حدود ده هزار سال پابرجا مانده، در مدت چندسال روبه نابودی می رود، درحالیکه دیگر هیچگاه مانند گنج دره پیدا نمی شود.

وی با بیان اینکه غارتگران میراث تاریخی آسیب های زیادی به این محوطه وارد کرده اند، گفت: باوجود اینکه واژه گنج در نام گنج دره وجود دارد، اما واقعیت این است که گنج دره، گنجی ندارد و حتی هیچگونه اشیاء فلزی در آن یافت نمی شود و تنها می توان مواد فرهنگی مانند قطعات و خرده ظروف گلی را آنجا پیدا کرد که بجز باستان شناسان به درد کسی دیگر نمی خورد.

این باستان شناس از گنج دره به عنوان یک محوطه استثنایی باستانی یاد کرد و گفت: این محوطه قابلیت تبدیل شدن به سایت موزه را دارد، چرا که مدارکی متقن از اهلی سازی بز، شروع دامپروری و یکجا نشینی را در آن داریم، بنابراین حفاظت از آن وظیفه همگانی است.

وی در ادامه این گفت و گو با اشاره به جایگاه و اهمیت گنج در مطالعات باستان شناسی مربوط به شروع کشاورزی، دامپروری و روستانشینی در دنیا، اظهار کرد: معیشت انسان ها در دوره پارینه سنگی یعنی تا حدود ۱۰ هزار سال پیش بیشتر مبتنی بر شکار و جمع آوری غذا بوده و به مرور به سمت کشت و زرع و دامپروری رفته است.

وی با بیان اینکه طبق مطالعات باستان شناسی انجام شده جنوب و جنوب شرق آسیا، خاورمیانه، خاور نزدیک و قاره آمریکا از جمله مراکز اولیه کشاورزی در دنیا بوده، افزود: در هرکدام از این مناطق روی کشت و پرورش گونه های مختلف گیاهی و جانوری تمرکز بوده است.

این عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه تصریح کرد: اولین مطالعات مبتنی بر کارهای میدانی باستان شناسی در این رابطه توسط هیاتی از دانشگاه شیکاگو آمریکا شروع شد که طی یک پروژه بلندمدت بعد از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۸ در کردستان عراق در تپه “چرمو” فعالیت هایی را انجام دادند که تا اواسط دهه ۵۰ به طول انجامید و در نهایت در نتیجه کاوش های خود اعلام کردند که اولین بار انقلاب کشاورزی در دامنه های زاگرس و جایی که گونه های گیاهی و جانوری وحشی آنجا وجود داشته و آن را رام کرده اند، شروع شده است.

وی اضافه کرد: این گروه در سالهای ۱۹۵۹ و ۱۹۶۰ به کرمانشاه آمدند و کاوش هایی را در تپه سراب، تپه آسیاب و برخی محوطه های دیگر کرمانشاه انجام دادند، اما متاسفانه برخلاف کردستان عراق اطلاعات مختصری از خود برجای گذاشتند. با این وجود نقطه قوت فعالیت های آنها، زمینه سازی برای فعالیت های بعدی و از طرفی استفاده از متخصصان رشته های مختلف گیاه شناسی، جانورشناسی و زمین شناسی برای اولین بار در یک کاوش باستان شناسی بود.

دارابی ادامه داد: وقوع هشت سال جنگ تحمیلی باعث شد تا دیگر مطالعات چندانی در این رابطه در کشورمان صورت نگیرد و بیشتر تمرکز مطالعات به سمت کشورهای سوریه، لبنان و فلسطین برود و حتی در نتیجه آن، این مناطق به عنوان محل شروع کشاروزی اعلام شد که کشاورزی ابتدا از آنها شروع و به سایر مناطق از جمله زاگرس کشیده شده است.

این باستان شناس کرمانشاهی با بیان اینکه بعدها مطالعات باستان شناسی دیگری هم در سایر مناطق دیگر دنیا انجام گرفت، افزود: از حدود دو دهه پیش بدنبال سدسازی های گسترده ای که کشور ترکیه انجام می دهد، محوطه های زیادی به صورت نجات بخشی کشف شد که براساس اطلاعات باستان شناسی از هزاره نهم و دهم قبل از میلاد ( اوایل دوره نوسنگی) آنجا را به عنوان یکی از مراکز شروع کشاورزی و دامپروری معرفی کردند.

وی با اشاره به اینکه طی این مدت منطقه زاگرس با وجود پتانسیل های عظیم باستان شناسی به فراموشی رفت، اضافه کرد: در نهایت در ۱۰ تا ۱۲ سال اخیر مطالعاتی هم در منطقه زاگرس به عنوان محلی که زیستگاه طبیعی اجداد گونه های وحشی گیاهی و حیوانی است انجام گرفت و اطلاعاتی در این منطقه بدست آمد که حاکی از شروع دامپروری و کشاورزی از هزاره نهم تا هشتم قبل از میلاد است.

دارابی شیخی آباد کرتویج، چغاگلان ایلام وچیاسبز سیمره را از جمله این محوطه های باستانی عنوان کرد و افزود: از سال ۲۰۱۵ با همکاری دانشگاه کپنهاک دانمارک کاوش های باستان شناسی را در تپه آسیاب کرمانشاه و گنج دره هرسین آغاز کردیم، اما بیشتر تمرکز روی گنج دره بود.

وی یادآورشد: گنج دره در هشت کیلومتری شهر هرسین و در مجاورت روستای قیسوند و داخل دره ای قرار دارد که یک گذرگاه طبیعی است. گذرگاهی که در اطراف آن کوه های کشیده ای وجود دارد و در دوره پارینه سنگی و بعد هم در دوره نوسنگی اهمیت داشته است.

عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه به کشفیات انجام شده در این محوطه باستانی اشاره کرد و گفت: در گنج دره، حجم قالب توجهی از بقایای معماری شامل اتاق هایی از خشت و چین وجود دارد که تا دو متر ارتفاع دارند، موضوعی که در باستان شناسی این دوره بی نظیر است و از آنجایی که بقایای به جا مانده در حدود ۱۰ هزار سال پیش دچار یک آتش سوزی شده ماندگاری منحصربفردی پیدا کرده و این امر باعث شده تا به امروز باقی بماند. 

وی با بیان اینکه در سالهای ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۴ نیز کاوش هایی توسط باستان شناسان کانادایی در این محوطه انجام شده، اعلام کرد: متاسفانه در نتیجه این کاوش ها، بخش مرکزی محوطه تخریب شده، به گونه ای که داخل آن به شکل یک کوه آتشفشان خالی شده و از طرفی کشت و زرعی که در اطراف محوطه بوده در سالیان گذشته به آن آسیب زیادی وارد کرده است.

دارابی ادامه داد: در کاوش هایی که در سالهای ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ در این محوطه انجام دادیم، متوجه شدیم که برخلاف آنچه که در گذشته فکر می شد، این محوطه حدود هفت هزار متر مربع وسعت دارد و مدت استقرار انسان ها در آن حدود ۶۰۰ سال به طول انجامیده و طی این مدت بدون وقفه و بصورت مداوم از فضاهای آن استفاده شده و نسل به نسل استقرار خانوادگی در آن وجود داشته و هر نسلی هم در طول زمان معماری های جدیدی به آن اضافه کرده است.

وی افزود: در قسمت مرکزی این محوطه لایه هایی به ضخامت چهار متر به شکل سوخته وجود دارد که براساس شواهدی که بدست آوردیم، این سوختگی ناشی از  آتش سوزی بوده، آتش سوزی که می تواند بدنبال یک رخداد طبیعی مانند زلزله بوجود آمده باشد و یا اینکه به دنبال کوچ اهالی این محوطه به وجود آمده باشد، زیرا که در آن زمان مرسوم بوده محل زندگی خود را با خاک دفن و یا آتش می زدند.

این باستان شناسی با بیان اینکه در این کاوش ها شواهد دیگری مانند مهره ها، ظروف و پیکرک های گلی بدست آمد، عنوان کرد: ظروفی در آنجا پیدا کردیم که در ابتدا گمان می شد ظروف سفالی هستند، اما بعدها با بررسی مشخص شد که این ها ظروف گلی بوده اند که به دلیل آتش سوزی همانند سفال شده اند.

وی به شواهدی که حاکی از وجود دامپروری و دامداری در گنج دره بوده اشاره کرد و افزود: مطالعات نشان داد که در گنج دره دامپروری بوده بگونه ای که ما بقایای بز و بزغاله را در این مکان کشف و مورد بررسی و مطالعه قرار دادیم و حتی اثر سُم بز نیز روی برخی خشت های گلی برجای مانده وجود داشت که نشان می دهد دراین مکان برای اولین بار در دنیا بز اهلی شده است.

دارابی ادامه داد: بقایای گیاهی نیز نشان می داد که کشاورزی جو دو ردیفه و گندم و حبوباتی مثل عدس نیز در منطقه زاگرس مرکزی به صورت کلی وجود داشته است.

وی با تاکید براینکه گنج دره یکی از محوطه های باستانی مهم در دنیا است که ۱۲ لایه فرهنگی یعنی ۱۲ دوره انسان نسل به نسل در آن زندگی می کرده، اعلام کرد: تاکنون حدود ۱۰۰ تاریخ نگاری برای گنج دره انجام شده که در بین محوطه های تاریخی دیگر منحصربفرد و نشان از اهمیت آن دارد.

این باستان شناس با بیان اینکه انسان ها حدود ۸۲۰۰ تا ۷۶۰۰ سال قبل در گنج دره مستقر بوده اند، افزود: تاکنون مقالات بسیاری در خصوص این محوطه در دنیا منتشر شده، اما علیرغم این میزان از اهمیت گنج دره، می بینم که این روزها شرایط مناسبی ندارد.

انتشار خبر جلال نیک کام